Behandeling van een vasculaire malformatie in utero

Wereldprimeur: behandeling van een vasculaire malformatie in utero

05/06/2023

Vasculaire malformaties hebben een grote impact op de levenskwaliteit van de getroffenen en vereisen een zeer specifieke behandeling. Teams van het Centrum voor Vasculaire Malformaties en de afdeling Verloskunde van het Universitair ziekenhuis Sint-Lukas hebben samen met het laboratorium voor moleculaire menselijke genetica van het de Duve Instituut van de UCLouvain een foetus met een lymfatische malformatie in utero behandeld. Deze multidisciplinaire aanpak ging zes jaar geleden van start en ging gepaard met een follow-up op lange termijn, meteen goed voor een wereldprimeur. Tot op de dag van vandaag maakt het kind het goed en ontwikkelt het zich normaal. De resultaten van deze uitzonderlijke procedure zijn gepubliceerd in het vakblad ‘Nature Cardiovascular Research’.

Lymfatische malformaties worden beschouwd als een zeldzame aandoening. Het zijn letsels die bestaan uit abnormale lymfevaten. Patiënten met deze malformaties kampen met misvormingen, ernstige pijn, functionele impotentie, spierzwakte en bloedingen. Hun levenskwaliteit is aanzienlijk verminderd.

In 2016 behandelde een multidisciplinair team van het Centrum voor Vasculaire Malformaties (onder leiding van professor Laurence Boon) en de afdeling Verloskunde (multidisciplinair prenataal diagnoseteam) in het Universitair Ziekenhuis Sint-Lukas een moeder wiens foetus een grote lymfatische malformatie vertoonde in de halsstreek, waardoor de ontwikkeling ervan werd bedreigd. Tijdens de zwangerschap veroorzaakte dit letsel compressie van de luchtwegen van de foetus, waardoor de zwangerschap dreigde te worden afgebroken.

Zorg voor de baby... via de moeder

Voor het eerst ter wereld werd de vasculaire malformatie in utero behandeld met een geneesmiddel (sirolimus) dat rechtstreeks aan de moeder werd toegediend tijdens haar zwangerschap. Het multidisciplinaire team baseerde zich daarbij op de eigen ervaring en op het werk van het laboratorium voor moleculaire menselijke genetica van het de Duve Instituut van de UCLouvain (geleid door professor Miikka Vikkula). Verschillende studies die door dit laboratorium zijn uitgevoerd, hebben de eigenschappen van sirolimus in de behandeling van vasculaire anomalieën met een laag debiet, zoals lymfatische malformaties, aangetoond. Dit heeft in het Universitair Ziekenhuis Sint-Lukas geleid tot de ontwikkeling van talrijke klinische onderzoeken om de werkzaamheid van sirolimus te evalueren en te bevestigen.

Omdat het geneesmiddel weinig bijwerkingen had, werd het toegediend aan de moeder om de foetus te bereiken via de placentabarrière. Dit gebeurde onder toezicht van dr. Emmanuel Seront van de afdeling Medische Oncologie en professor Ann Van Damme van de afdeling Kinderoncologie en Hematologie. Tussen de 29e en 34e week van de zwangerschap nam de grootte van de laesie aanzienlijk af. De bevalling verliep normaal.

Naast sclerotherapie (injectie van een geneesmiddel in de abnormale bloedvaten om ze uit te drogen) op 11 maanden, gevolgd door een operatie op 15 maanden, werd de behandeling van het kind gedurende meerdere jaren voortgezet. Het kind is nu zes jaar oud, doet het goed en maakt een normale ontwikkeling door.

Dit medische hoogstandje is het resultaat van een multidisciplinaire samenwerking tussen talloze clinici en onderzoekers. De resultaten van deze uitzonderlijke ingreep zijn gepubliceerd in het vakblad ‘Nature Cardiovascular Research’.

Naar meer zorg in de baarmoeder?

Door tijdens de behandeling de navelstreng van de foetus aan te prikken, kon het team een correlatie vaststellen tussen de hoeveelheid sirolimus die de moeder innam en het gehalte van dit geneesmiddel in het bloed van de foetus.

Dit is een belangrijke mijlpaal in de behandeling van foetussen die lijden aan ernstige vasculaire malformaties. Hoewel het team van het Centrum voor Vasculaire Malformaties benadrukt dat er medische indicaties en multidisciplinair management nodig zijn voordat dergelijke behandelingen kunnen worden uitgevoerd, heeft deze medische prestatie de deur op een kier gezet voor een aantal denkpistes in andere disciplines over de mogelijkheid om zo vroeg mogelijk met de behandeling te beginnen.

Artikel over dit onderzoek:

A case report of sirolimus use in early fetal management of lymphatic malformation
Seront E, Biard JM, Van Damme A, Revencu N, Lengelé B, Schmitz S, de Toeuf C, Clapuyt P, Veyckemans F, Prégardien C, Vikkula M, Bernard P & Boon L.
Nature Cardiovascular Research (2023) https://doi.org/10.1038/s44161-023-00280-4

Behandeling van een vasculaire malformatie in utero : meer dan 25 jaar samenwerking

De wereldprimeur die op 5 juni werd aangekondigd door het Universitair Ziekenhuis Sint-Lukas en het de Duve Instituut van de UCLouvain is het resultaat van meer dan vijfentwintig jaar onderzoek en zeer nauwe samenwerking tussen het Centrum voor Vasculaire Malformaties gecoördineerd door prof. Laurence Boon en het laboratorium voor moleculaire menselijke genetica onder leiding van prof. Miikka Vikkula, die ook onderzoeker is bij WELBIO (Wel Research Institute). De constante interactie tussen fundamenteel onderzoek en klinisch onderzoek is een van de sleutels tot dit succes en tot de wereldwijde reputatie van beide teams.

1991
Oprichting van het multidisciplinaire Centrum voor Vasculaire Malformaties in het Universitair Ziekenhuis Sint-Lukas, gewijd aan patiënten met vaatafwijkingen (angiomen). Tot op heden goed voor ongeveer 300 nieuwe patiënten en 2000 consulten op jaarbasis. Wekelijkse seminars brengen specialisten in chirurgie, dermatologie, radiologie, genetica, enz. samen om de patiëntenzorg te verbeteren. De behandeling hangt af van het type en de locatie van het angioom. Het Centrum voor Vasculaire Malformaties, gecoördineerd door prof. Laurence Boon, zit het Europese referentienetwerk voor vaatafwijkingen VASCern-VASCA voor.

1996
Miikka Vikkula en Laurence Boon, postdocs aan de Harvard Medical School (Boston), hebben ontdekt dat er een gen gemuteerd is bij de erfelijke vorm van veneuze malformaties (TEK). (Cell)

1997
Prof. Miikka Vikkula richtte een onderzoeksgroep menselijke genetica op in het de Duve Instituut, het laboratorium voor moleculaire menselijke genetica.

2009
De teams van prof. Vikkula en prof. Boon hebben het mechanisme ontdekt van een genetische afwijking die een van de vormen van niet-erfelijke vaatafwijkingen verklaart. Deze cruciale eerste stap leidt wetenschappers van het de Duve Instituut en andere teams over de hele wereld naar nieuwe genetische oorzaken van diverse vasculaire afwijkingen. (Nature Genetics)

2013
Het Fonds InBev-Baillet Latour heeft zijn jaarlijkse Prijs voor Klinisch Onderzoek toegekend aan prof. Miikka Vikkula en Laurence Boon voor hun onderzoek naar vaatziekten en lymfoedeem.

2015
Een wereldprimeur (augustus): de teams onder leiding van profs Vikkula en Boon ontdekken een geneesmiddelentherapie die de levenskwaliteit van patiënten op indrukwekkende wijze verbetert (met 30-90%), de pijn vermindert, in sommige gevallen bloedingen stelpt en de laesies in grootte doet afnemen. Rapamycine, of sirolimus, dat al lang wordt gebruikt voor de behandeling van andere pathologieën, zorgt voor remming van de mTOR-molecule, een van de eiwitten die abnormaal hyperactief is bij veneuze malformaties. (Journal of Clinical Investigation)
Er worden ervaren pediatrische oncologen betrokken bij het Centrum om te zorgen voor een beter beheer van deze nieuwe therapieën op basis van de oorzaak van de misvormingen.

In december van datzelfde jaar ontdekten de teams een gen waarvan de mutaties 20% van de gevallen van veneuze malformaties verklaren (American Journal of Human Genetics). Vandaag de dag kunnen wetenschappers de oorzaak van 60 tot 80% van de vasculaire malformaties vaststellen. Er zijn meer dan 40 varianten, zowel vasculaire als lymfatische.

2018
Prof. Vikkula is de eerste winnaar van de Prijs Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, voor zijn onderzoek naar zeldzame ziekten. Dit is een van de meest prestigieuze prijzen voor geneeskundig onderzoek in België.

2020
Het laboratorium voor menselijke genetica van het de Duve Instituut heeft een nieuw gen ontdekt dat betrokken is bij primair lymfoedeem, een chronische, ernstig invaliderende ziekte die het gevolg is van de ontwikkeling of abnormale functie van het lymfestelsel (de lymfe wordt niet afgevoerd en hoopt zich op, meestal in de benen en armen, waardoor zwelling, fibrose en aanleg voor secundaire infecties ontstaan). (Science Translational Medicine)

2022
De twee teams testten de mogelijke effecten van thalidomide – een geneesmiddel dat werd bekritiseerd vanwege de effecten op zwangere vrouwen, maar dat sindsdien opnieuw is beoordeeld vanwege de werking ervan op de bloedvaten. De resultaten zijn indrukwekkend: alleen of in combinatie met andere behandelingen vermindert het de pijn, geneest het zweren, vermindert het de omvang van misvormingen, stopt het bloedingen en verhelpt het hartfalen. (Nature Cardiovascular Research)

2023
Prof. Vikkula neemt de Earl P. Benditt Award van de North American Vascular Biology Organization in ontvangst. De prijs wordt officieel aan hem uitgereikt in oktober, in Newport, Rhode Island, in de Verenigde Staten.
Het Centrum voor Vasculaire Malformaties van het Universitair Ziekenhuis Sint-Lukas en het laboratorium voor moleculaire menselijke genetica van het de Duve Instituut (UCLouvain) hebben bekendgemaakt dat voor het eerst ter wereld een foetus met een ernstige lymfatische malformatie in utero via de moeder is behandeld. Het kind, dat nu 6 jaar oud is, maakt het goed. (Nature Cardiovascular Research)

In de media:

RTL.be (+ video) - Première belge dans le soin d'un foetus, in utero, atteint d'une malformation - 05/06/2023
RTL.be (+ video) - L'autre option, c'était l'avortement: Shanti, la maman du premier fœtus soigné in utero, témoigne - 05/06/2023
BX1.be (+ video) - Première mondiale : le traitement d’une malformation vasculaire in utero grâce à la maman - 05/06/2023
LaLibre.be - Un fœtus atteint d’une malformation vasculaire traité in utero: la prouesse d’une équipe belge - 05/06/2023
LeSoir.be - « Première mondiale » en Belgique avec le traitement d’une malformation vasculaire in utero - 05/06/2023
7sur7.be - “Première mondiale” et “prouesse médicale” en Belgique avec le traitement d’une malformation vasculaire in utero - 05/06/2023
JournalDeQuebec.com - «Première mondiale»: une malformation vasculaire traitée in utero - 05/06/2023
SNRTnews.com - Belgique: Traitement in utero d'une malformation vasculaire, une première mondiale - 05/06/2023
DailyScience.be - Première belge : un anticancéreux traite avec succès une malformation chez un fœtus - 06/06/2023
FRS-FNRS.be - Première mondiale : traitement d’une malformation vasculaire in utero par des équipes des Cliniques Saint-Luc et de l’Institut de Duve (UCLouvain) - 07/06/2023